Yosun Martıları Nasıl Leşçillerden Katillere Dönüştü?

Yosun martıları(Larus dominicanus) güney yarımkürede yaşayan ve koruma altında olan bir martı türüdür. Güney yarımkürenin çeşitli yerlerinde, adalarda ve sahillerde yuva yapıp avlanırlar. Tıpkı diğer martılar gibi yosun martıları da geniş bir yelpazede beslenirler. Balıklar, kıyı sürüngenleri ve bazı memeliler gibi kendilerinden büyük olan hayvanları avlayabilirler. Bazı yosun martıları diğer yırtıcılardan çalmalarıyla da ünlenmiştir. İlk başta sıradan bir martı türü olarak görülen bu canlılar geçtiğimiz yarım asırda sıra dışı bir davranışa imza attılar. Başlıkta da yazdığı gibi yosun martıları normal avlanmanın yanında balina leşleriyle de besleniyorlardı ta ki yemek için balinaların ölmesine gerek olmadığını anlayana kadar. Meraklı bir martı onların yeme düzenini değiştirdi ve onları acımasız katillere dönüştürdü.

Özet

Yosun martıları nefes almak için yüzeye çıkan balinaların derileriyle ve yağlarıyla besleniyorlar ve bu bir alışkanlık haline geldi. Buna yönelik olarak anne balinalar ve yavruları sırasıyla farklı çözümler geliştirdi: yüzme hızını artırmak, dinlenme pozisyonlarını değiştirmek, genel davranışlarını değiştirmek. Anne balinalar bu saldırılara karşı direnebilse de henüz derisi kalınlaşmamış olan yavrular vücutlarında açılan yaralar yüzünden ölüyordu. Ayrıca bir yetişkine göre daha sık nefes almak için yüzeye çıkıyorlardı. Yosun martısı kaynaklı yaralanmalar doksanların ortasından itibaren önemli ölçüde arttı.2003’ten sonra ise yerel olarak genç yavrularda alışılmadık derecede yüksek ölüm oranları meydana geldi ve artan kanıtlar gösteriyor ki aşırı ölümlere sebep olan etken martı tacizleri. Tacize uğrayan yavruların uzun yolculuklarda ilk yıl hayatta kalma oranları düşüyordu. Bunun üzerine bilim adamları 1974’ten 2017’e kadar çeşitli balinaları gözlemledi. Gözlemlerine göre martı tacizleri balina popülasyonu dinamiklerini etkiliyordu.

Olay Nasıl Başladı

Güneybatı Atlantik güney sağ balinaları(Eubalaena australis) her kış yavrularını büyütmek için Güney Amerika kıyılarına gelirler. Tam zamanı bilinmese de kurnaz bir yosun martısı kıyıya vuran ya da ölmüş balinaları yemek yerine yüzeye çıkan bir balinadan ısırık aldı. Bunu sorunsuz bir şekilde yapabildiğini gören martı eylemine devam etti ve bu eylem zamanla popülasyon içinde yayıldı. Bu olay ilk kez 1970’lerin başında  Golfo San José adasında rapor edildi. Seksenlerde bu olay parazitik bir ilişki olarak tanındı ve doksanlara kadar bitişikteki Golfo Nuevo’ya kadar yayıldı.2000’lerin başında saldırılar ve tacizler hızlı bir şekilde arttı. Olayın ilk rapor edildiği yıllardaki yosun martısı kaynaklı yaralar %2’den %99’a yükseldi. Başlangıçta yavrular ana hedefte değildi fakat doksanların ortasından sonra bilhassa onlar martılar tarafından tacize uğradılar ve ciddi şekilde yaralanmaya başladılar.

Kaynak:Macarena Agrelo(a1), Rodrigo A. Martínez Calatalán (a2–a4) and Fredrik Christiansen (c).

Bu olaylar nitekim balinaların psikolojiisini ve genel sağlığını olumsuz etkiledi.2003 ve 2013 yılları arasında %91’i üç aydan bile genç olan 672 balina öldü ve bu beklenmedik derecede yüksekti. Yakın zamanlı yapılan bir çalışmaya göre ölüm oranları ve martı tacizleri arasında pozitif bir ilişki vardı.

Balinalar Ne Yaptı

Artan martı tacizlerine karşı anne balinalar farklı yöntemler geliştirdiler. İlk yöntem hızlı yüzüp kıyılardan uzaklaşmaktı fakat bu yöntem hem çok enerji harcatıyordu hem de yavrular bu hıza ayak uyduramıyordu. Sonra balinalar başka bir çözümle çıkageldiler. Yüzeye çıkarken sadece kuyruklarını ve başlarını çıkarıp gövdelerini suyun altında bırakacaklardı. İlk başta işe yarasa da martılar bunun da açığını buldu. Balinalar belli bir yere kadar esneyip gövdelerini suyun altında bırakabildikleri için martılar suya dalıp yine balinaların sırtından et koparmaya başladılar. Bir zamanların avcı ve leşçi yosun martıları adeta acımasız katillere dönüşmüşlerdi. Yavruları canlı canlı yiyorlardı. Bu durum son yıllara kadar böyle sürdü. En son balinalar yaratıcı bir çözüm keşfettiler: Belli bir açıyla sudan başlarını çıkarıp nefes alınca martılar saldıramıyordu çünkü balinaların başında nasırlar vardı. Bu yöntem en sonunda başarılı olmuştu.

Sonuç

Yosun martıları bu davranışlarıyla alışılmışın dışına çıktılar. Bunun tam olarak ne zaman başladığını ise bilmiyoruz. Elimizdeki verilere göre bu olay en az elli yıllık. Doğada birçok parazitik ya da mutualist ilişki mevcut fakat böylesini ilk kez görüyorum. Doğa harikalarla dolu.

Kaynakça

• Agrelo, M., Marón, C. F., Daura-Jorge, F. G., Rowntree, V. J., Sironi, M., Hammond, P. S., Ingram, S. N., Vilches, F. O., Seger, J., & Simões-Lopes, P. C. (2023). Effect of kelp gull harassment on southern right whale calf survival: a long-term capture–recapture analysis. Biology Letters, 19(6). https://doi.org/10.1098/rsbl.2023.0119
• Oceana. (2023, May 18). Kelp Gull | Oceana. https://oceana.org/marine-life/kelp-gull/